“Het vrouwenbrein gaat meerdere transformaties door, waar het mannenbrein dat maar één keer doet.”

Het vrouwenbrein verandert niet één keer, maar meerdere keren in het leven. Tijdens de puberteit, tijdens een eventuele zwangerschap en opnieuw tijdens de overgang. Die laatste verandering blijft vaak onderbelicht, terwijl de impact ervan groot is in het dagelijks leven én op het werk. Anneke Valk is dagvoorzitter van het congres “Het Veranderende Vrouwenbrein”. Zij laat zien waarom het zo belangrijk is dat zorgprofessionals deze fase herkennen, zodat vrouwen niet in hun eentje blijven worstelen maar tijdig passende ondersteuning vinden.

“Ik wilde het plaatje compleet maken”

“Vanaf dat ik me kan herinneren ben ik gefascineerd door het leven”, vertelt Anneke. “Door dieren, planten, ecosystemen en de manier waarop alles met elkaar samenhangt. Daarom ging ik biologie studeren.” Na haar afstuderen werd ze gevraagd om les te geven en rolde ze het universitair onderwijs in.

In die jaren ontdekte ze iets over het huidige curriculum. “De vakken die ik gaf, gingen over dieren, gedrag en ecologie, maar het ging zelden over het vrouwelijke dier. Ik dacht: hier ontbreekt iets. Het plaatje is niet compleet.” Ze besloot zich te verdiepen. “Ik ben sterk in wetenschapscommunicatie. Als ik meerdere onderzoeken lees, kan ik de hoofdlijn eruit halen en vertalen naar: wat betekent dit in het dagelijks leven?”

Die vertaalslag bleek precies waar behoefte aan was. Ze werd gevraagd om workshops te geven, onder andere voor het vitaliteitsprogramma van de Wageningen Universiteit en voor sportdocenten. Een workshop over de menstruatiecyclus “sloeg in als een bom”. Daarna volgden verzoeken vanuit andere organisaties. Twee jaar geleden liet ze een professionele website ontwikkelen. Sindsdien gaat het, zoals ze zelf zegt, “als een tierelier”. Inmiddels sluiten ook rijksoverheid, zorgverzekeraars, gemeenten en bedrijven aan, omdat ze willen begrijpen hoe het vrouwenbrein functioneert en wat de impact van hormonen betekent voor energie, gedrag en samenwerking.

Het vrouwenbrein verandert vaker

Een belangrijk inzicht dat volgens Anneke nog lang niet algemeen bekend is: het vrouwenbrein reorganiseert zich op meerdere momenten in het leven. “Bij iedereen vindt in de puberteit een herinrichting van het brein plaats. Dat herkent iedereen wel: pubers zijn zoekende, experimenteren, hun neocortex is nog niet volledig ontwikkeld. Maar bij vrouwen gebeurt zo’n reorganisatie nog een keer tijdens een zwangerschap – als je daarvoor kiest en het je gegeven is – en nóg een keer in de overgang.” Juist die transities zijn volgens haar lange tijd onderbelicht gebleven.

De overgang als fase van reorganisatie

“In de overgang raken de eierstokken leeg. Ze hebben geen eicellen meer om vrij te geven. Het brein accepteert dat echter niet meteen. Vanuit een evolutionair principe probeert het brein de eierstokken aan te moedigen om toch hormonale activiteit voort te zetten. Daardoor schommelt het oestrogeenniveau sterk: periodes van hoge concentratie wisselen zich af met plotselinge dalingen.”

Deze schommelingen beïnvloeden hoe het brein functioneert. “Je brein functioneert in een hormonaal landschap dat voortdurend verandert. Dat voel je onder andere in je concentratie, in je energieniveau en in hoe snel je prikkels verwerkt.”

Mannen maken deze dynamiek niet mee. “Mannen verouderen natuurlijk ook en hun testosteron daalt langzaam in de loop van het leven. Maar dat gaat geleidelijk.”

Wat vrouwen merken in het dagelijks functioneren

Hoewel de symptomen per persoon verschillen, domineren twee terugkerende klachten op de werkvloer: concentratieproblemen en vermoeidheid.

Die veranderingen zijn niet alleen fysiek of cognitief, maar raken ook de manier waarop vrouwen zich tot hun werk en omgeving verhouden. “Veel vrouwen herkennen hun klachten niet direct als de overgang. Ze denken: ik heb het druk, ik moet me gewoon herpakken. Omdat het niet herkend wordt, gaan vrouwen vaak harder werken, compenseren en eerder nog meer geven.” Dat werkt averechts. “Stress brengt de hormoonbalans verder uit evenwicht. De klachten worden niet minder, maar juist sterker.”

Waarom klachten vaak niet worden herkend

“De overgang zit nauwelijks in medische opleidingen”, zegt Anneke. “Zorgprofessionals doen echt hun best, maar het is logisch dat ze blinde vlekken hebben als het onderwerp geen onderdeel was van de scholing.” Ook bedrijfsartsen en leidinggevenden missen vaak herkenningspunten. “Zelfs als je weet dat vrouwen rond hun vijftigste in de overgang komen, wordt het vaak niet als eerste gedacht. Dan worden klachten bijvoorbeeld toegeschreven aan stress of burn-out.”

Als iemand bij een psycholoog terechtkomt omdat ze zich somber voelt, of bij een fysiotherapeut vanwege tintelingen of gewrichtsklachten, wordt de hormonale context lang niet altijd meegenomen. “Dat kan maken dat je één stukje behandelt, maar de onderliggende allesoverheersende overgang mist.”

Signalen herkennen en bespreekbaar maken

Anneke wijst op een hulpmiddel dat veel kan betekenen in de praktijk: de Greene’s Climacteric Scale (zie afbeelding). “Dat is een medisch erkende tabel met overgangssymptomen. Vrouwen kunnen deze lijst periodiek invullen. Zo wordt zichtbaar hoe klachten zich ontwikkelen over de tijd. Dat helpt vrouwen zelf om te herkennen wat er verandert en om dit helder te kunnen bespreken met zorgprofessionals. Voor professionals biedt de tabel tegelijkertijd een kader: welke klachten raken aan mijn vakgebied? “Het brengt houvast in het gesprek”, zegt Anneke. “Een fysiotherapeut die iemand behandelt vanwege tintelingen of gewrichtsklachten, kan bijvoorbeeld op basis hiervan vragen: ‘Zou dit met de overgang te maken kunnen hebben?’ Alleen al het benoemen kan iets openbreken. Het gesprek wordt dan in ieder geval wél gevoerd.”

Wat professionals tijdens het congres leren

Tijdens het congres Het Veranderende Vrouwenbrein staat het ontwikkelen van een denkkader centraal. “Je moet eerst begrijpen wat er gebeurt. Pas als je weet wat de overgang neurologisch en hormonaal betekent, kun je signalen herkennen en passende ondersteuning bieden. Iedere spreker begint dus met inhoud. Maar er wordt ook steeds een praktische vertaalslag gemaakt: hoe bied je behandelopties aan die passen bij de klachten? Wat zijn rode vlaggen? Wanneer verwijs je door?”

Anneke kijkt uit naar de dag. “Tijdens het congres staat er een team aan top-experts klaar die echt aan de frontlinie staan van kennisontwikkeling. Ik weet zeker dat dit een bijzondere dag wordt. Niet alleen inhoudelijk, maar ook in herkenning en uitwisseling.”

Schrijf je in voor het congres Het Veranderende Vrouwenbrein.
Een dag die inzicht biedt in wat er in deze levensfase gebeurt, en handvatten geeft om vrouwen hierin met aandacht en kennis te begeleiden. Het eerste congres vindt plaats op 16 juni 2026.

Schrijf je hier in.