“Als hulpverlener heb je de morele plicht om te vragen naar iemands jeugd.”

Bij gezinnen waarin verslaving een rol speelt, lopen de spanningen vaak hoog op. De impact op partners, kinderen en andere naasten is groot. Yvonne Rühl is senior preventiewerker bij Novadic-Kentron, een instelling voor verslavingszorg in Noord-Brabant. Met een medische, pedagogische én systemische achtergrond ondersteunt zij ouders, partners en kinderen in deze complexe gezinssituaties.Haar doel: zorgen dat ieder gezinslid weer grip krijgt op zijn of haar eigen leven. Ze werkt individueel, met gezinnen én geeft scholing en training aan zorgverleners.

In dit blog gaat Yvonne in op hoe je als zorgverlener ondersteuning biedt aan Kinderen van Ouders met Psychische Problemen (KOPP) en Kinderen van Ouders met Verslavingsproblemen (KOV).

Eén op de vier kinderen
“We schatten dat ongeveer één op de vier kinderen in Nederland opgroeit met een ouder met psychische problemen of verslavingsproblematiek”, vertelt Yvonne. “Maar ik denk dat het eigenlijk nog meer is. Het blijft een verborgen probleem.” De signalering van KOPP/KOV kinderen komt vanuit allerlei hoeken: via ouders die zelf hulp zoeken bij de ggz of verslavingszorg, via scholen, via wijkteams of andere familieleden. Soms nemen mensen ook zelf contact op.

Wat volgens Yvonne belangrijk is om te beseffen: niet ieder kind ervaart een situatie hetzelfde. “Het is relatief. Je kunt opgroeien met een ouder die een alcoholprobleem heeft, maar het hangt ervan af hoe dat zich uit in het gezin en hoeveel last het kind ervan heeft. Maar wat wel vaststaat: je hebt er altijd last van. Alleen de mate waarin verschilt.”

Een kind een KOPP- of KOV-kind noemen is volgens Yvonne iets waar je voorzichtig mee moet omgaan. “Door kinderen meteen te labelen als KOPP- of KOV-kind, kan je de situatie problematiseren of stigmatiseren. Mijn drijfveer is juist om met een normaliserende blik te kijken. Niet: ‘Wat is er mis met jou?’ Maar: ‘Wat heb jij meegemaakt en wat heb je nodig?’ We willen kinderen juist sterker maken.”

Waarom vroege signalering cruciaal is
Volgens Yvonne schiet de hulpverlening soms tekort in het bevragen van de jeugd van cliënten. “Ik vind dat je als hulpverlener een morele plicht hebt om te vragen naar iemands jeugd. Het verbaast mij hoeveel mensen al jarenlang in de hulpverlening zitten, maar waarbij nooit aan hen is gevraagd: hoe was het thuis?”

Dat stukje mag volgens haar veel centraler komen te staan. “Het is niet genoeg om de jeugd maar ‘even’ aan te raken en enkel te zeggen ‘Oh wat erg dat je dat hebt meegemaakt’. Je moet de koppeling maken: dit heeft invloed gehad op hoe mijn cliënt nu is.”

Die bewustwording begint volgens haar bij zorgverleners zelf. “Ik wil zorgverleners zoveel mogelijk sensitief maken. Vraag door. En wees je ervan bewust dat veel mensen pas op dat moment herkennen: ‘Ik was een kind van een ouder met problemen. Dat heeft mij gevormd.’

De opkomst van systemisch denken in de zorg
Gelukkig ziet Yvonne een positieve ontwikkeling: systemisch denken krijgt steeds meer plek in het werk van zorgverleners. “Vroeger kreeg ik tijdens vergaderingen met collega’s nog wel eens te horen: ‘We hebben het hier over de cliënt, niet over de familie.’ Maar tegenwoordig zie ik dat jongere collega’s veel vanzelfsprekender vragen naar het gezin, naar het systeem.”

Dat komt ook terug in opleidingen, merkt ze. “Systemisch werken is nu veel meer verankerd. Naast cognitieve therapie en motiverende gespreksvoering wordt het systeem steeds vaker meegenomen in behandelplannen. Bovendien is het belangrijk dat je als zorgverlener in staat bent om te herkennen en erkennen.”

Cursus KOP/KOVV kinderen
Tijdens de cursus die Yvonne geeft, krijgen zorgverleners niet alleen kennis over KOPP en KOV, maar vooral ook praktische handvatten. “Ik reik tools en therapeutische werkvormen aan. Het doel hiervan is om kinderen te versterken.”

Het gaat over thema’s als schaamte, loyaliteit en controle. De cursus leert zorgverleners hoe ze deze thema’s kunnen herkennen en bespreekbaar maken. “Kinderen die opgroeien in een onveilige situatie hebben vaak twee gedragingen: ze zijn extra lief, of juist opstandig. Dat gedrag nemen ze soms onbewust mee tot ver in hun volwassenheid. Sommige kinderen blijven hun ouders controleren, zelfs als ze al uit huis zijn. Anderen breken juist volledig met hun familie.”

Een belangrijk onderdeel van de cursus is hoe je als zorgverlener de cliënt centraal blijft stellen in de behandeling. “Je moet telkens goed blijven nadenken over wat je van een kind vraagt”, legt Yvonne uit. “Bijvoorbeeld: een jongere vragen om de medicatie inname van haar moeder in de gaten te houden klinkt misschien praktisch, maar is in feite heel belastend. Tegelijkertijd wil je ook niet zomaar de controle afpakken, want juist die rol kan voor een kind ook een enorme houvast zijn. Het is steeds zoeken naar de juiste balans, met het belang van het kind én de context in het achterhoofd.”

Wil jij kinderen en jongeren uit kwetsbare gezinnen beter leren begeleiden? Meld je dan aan voor de cursus. Deze cursus is ook beschikbaar in incompany vorm.