De rol van de kwaliteitsverpleegkundige is belangrijk om te zorgen dat de ouderenzorg toekomstbestendig is en cliënten goede zorg krijgen. Maar, in de praktijk blijkt vaak dat de rol die de kwaliteitsverpleegkundige vervult onduidelijk is, de verwachtingen van de verpleegkundige, het management en het team uiteen lopen en de waan van de dag regeert.

Marie-Josée Smits, voormalig verpleegkundige, onderzoeker en organisatieadviseur, ontwikkelde samen met Medilex de cursus ‘Kwaliteitsverpleegkundige in de ouderenzorg’. In dit interview deelt ze haar inzichten over deze rol, het belang van duidelijke kaders, en praktische handvatten die je meteen kan toepassen in de praktijk.

“Ik wilde begrijpen wat goede zorg eigenlijk is”

Marie-Josée Smits begon haar loopbaan als verpleegkundige en is de zorg sindsdien nooit meer uit het oog verloren. “Ik heb aan het bed gestaan als verpleegkundige en ben daarna altijd betrokken gebleven bij de verpleging en verzorging, met name in de ouderenzorg. Wat mij drijft, is bijdragen aan goede zorg voor mensen die afhankelijk zijn van zorg voor de kwaliteit van hun bestaan.”

Na haar loopbaan als verpleegkundige deed ze promotieonderzoek naar de morele ervaring van verpleegkundigen. Vervolgens ging ze aan de slag als beleidsmedewerker en later als zelfstandig adviseur met haar bureau ZorgEssentie. “Mijn focus ligt op kwaliteit, veiligheid en ethiek. Ik werk aan opdrachten die draaien om goede zorg en goed werken. Vanuit cliëntenperspectief, maar ook vanuit de vraag: wat is er nodig voor medewerkers om goed en prettig te kunnen werken?”

Een rol die eerst vragen opriep

In 2019 werd Marie-Josée gevraagd om samen met Medilex de cursus voor kwaliteitsverpleegkundigen te ontwikkelen. Dat gebeurde in een tijd waarin steeds meer zorgorganisaties beseften dat er méér verpleegkundigen nodig waren in de ouderenzorg en dat hun expertise beter benut moest worden.

“Eerlijk gezegd vroeg ik me eerst af waarom hier een aparte opleiding voor moest komen. Want het waarborgen en stimuleren van kwaliteit hoort toch bij iedere verpleegkundige? Maar het bleek dat de rol in de praktijk vaak niet tot zijn recht kwam.”

Wat opvalt, is dat de rol van kwaliteitsverpleegkundige op veel plekken anders wordt ingevuld. “Vaak wordt het als een functie beschreven, terwijl het in feite een rol is. En juist in de hectiek van alledag is het waardevol om iemand te hebben die deze rol expliciet pakt. Ik definieer de rol als: het aanjagen van innovatie en gewenste manieren van denken en doen. Al coachend neem je mensen daarin mee, zodat we toekomstbestendige zorg kunnen bieden.”

Een aantal belangrijke taken die je op je neemt in deze rol zijn: kwaliteit inzichtelijk maken, het verstandig gebruiken van protocollen, het stimuleren van teamsamenwerking, het werken aan kwaliteit volgens de PDCA-cyclus en leren van incidenten en calamiteiten.

Wat moet je in huis hebben?

Niet iedere verpleegkundige voelt zich thuis in deze rol, en dat is begrijpelijk. “Als je het allerliefst zelf cliënten verzorgt, is dit misschien niet de juiste richting. Het vraagt iets anders: je moet het leuk vinden om overstijgend te kijken. Naar je eigen werk, maar ook naar het grotere geheel. En daar actie op durven ondernemen.”

Daarvoor moet je stevig in je schoenen staan. “Er is vaak veel weerstand. Niet omdat mensen bewust tegenwerken, maar omdat ze dingen hebben meegemaakt of ergens bang voor zijn. Je moet dat onbevooroordeeld kunnen benaderen. Zie het als een cadeau om meer zicht te krijgen op wat er speelt. Maar dat vraagt moed en inzicht.”

“Je doet geen dingen omdat jíj het belangrijk vindt”

In de praktijk lopen kwaliteitsverpleegkundigen vaak aan tegen onduidelijkheid. “De rol is niet helder. Verschillende managers kijken er anders tegenaan, en teams weten soms niet goed wat die collega op kantoor precies doet. Dan krijg je dat alles wat met kwaliteit te maken heeft — of wat men denkt dat ermee te maken heeft — op het bord van de kwaliteitsverpleegkundige terechtkomt. En soms zelfs dingen die er niets mee te maken hebben, zoals het regelen van een loodgieter of een nieuw koffieapparaat.”

Marie-Josée hamert erop: “Bij alles wat je doet, moet je je afvragen: past dit binnen mijn rol? Je moet kunnen uitleggen waarom je iets wel of niet doet. En als je dan toch vanwege personeelskrapte even meewerkt in de zorg, terwijl dat in jouw organisatie eigenlijk niet bij je rol hoort, kijk dan hoe je vanuit die positie je rol kunt blijven pakken — door feedback te geven of kwaliteitsvraagstukken bespreekbaar te maken.”

Ook nee zeggen hoort erbij. “Bijvoorbeeld als er nieuwe wetgeving moet worden doorgevoerd, maar jij weet dat het team in een onveilig leer- en werkklimaat zit. Dan moet je eerst dat aanpakken. Je kunt niet alles tegelijk. Maak een plan: waar ga je wél aan werken, en wat laat je voorlopig liggen?”

Een belangrijke stap is dat je helder hebt waar je zelf verantwoordelijk voor bent. “Als de functieomschrijving vaag is, dan moet je samen met je manager gaan zitten om te kijken: wat betekent dat nou écht? Zijn die taken realistisch binnen de tijd die je hebt?”

Werken vanuit een nieuw kompas

De kaders waarin kwaliteitsverpleegkundigen werken zijn continu in beweging. “Waar we in 2019 nog op andere uitgangspunten werkten, gebruiken we nu het Generiek Kompas. Dat is landelijk vastgesteld en zegt: kijk eerst wat de cliënt zelf kan, benut het netwerk, kijk waar digitale ondersteuning mogelijk is, en dan: wat kan jij doen?”

Organisaties zijn nu bezig met 'samen doen', waarbij familieleden vaker betrokken worden en digitale technologie — zoals robotica en AI — meer ruimte krijgt. “Dat vraagt dat zorgprofessionals anders gaan denken én doen. Maar wat me opvalt: niet iedereen is zich bewust van het kader waarin hij of zij werkt.”

Daarom moedigt Marie-Josée kwaliteitsverpleegkundigen aan om zelf ook methodisch en systematisch te werken. “Zonder focus op de visie en een plan word je opgeslokt door de hectiek van de dag. Denk na: hoe ondersteun ik dit team? Wat is daarvoor nodig?”

Praktisch, persoonlijk en professioneel

In de cursus krijgen deelnemers concrete handvatten. “Hoe krijg ik mijn rol helder? Hoe maak je kwaliteit inzichtelijk? Hoe werk je projectmatig aan kwaliteit met een team? Hoe geef je feedback, hoe ga je om met weerstand? Hoe gebruik je wetenschappelijke kennis in de praktijk? Dat zijn allemaal dingen die aan bod komen.”

Ook wordt behandeld hoe kwaliteitsverpleegkundigen hun invloed kunnen vergroten binnen hun organisatie. Marie-Josée: “Je moet zorgen dat je in goede verhouding staat met je manager of teamleider. Je moet een bondje hebben. Dat is soms niet makkelijk. Je hebt misschien andere ideeën, maar je moet toch met elkaar uitspreken waar je voor staat. Je kan niet allebei een andere kant op bewegen.”

Ze vervolgt: “Stel: jij werkt aan een veilig leer- en werkklimaat, maar de manager hakt figuurlijk iemands kop eraf omdat die een fout heeft gemaakt. Dat is tegenstrijdig. Je moet goed in verbinding staan, ook met de beleidsafdeling en opleidingen. Je moet weten wat daar gebeurt. Bewegen we samen dezelfde kant op?”

Tijdens de cursus krijgen deelnemers veel concrete actiepunten mee. Marie-Josée deelt alvast een belangrijk inzicht: “Aan het eind van de eerste cursusdag krijgen deelnemers de opdracht: wat zijn de eerste drie stappen die jij nu gaat zetten? En: werk je met meerdere kwaliteitsverpleegkundigen in een organisatie? Vorm dan een vakgroep. Ontmoet elkaar, ondersteun elkaar.”

Cursus 'Kwaliteitsverpleegkundige in de ouderenzorg'

De eerste drie dagdelen van de cursus worden verzorgd door Marie-Josée, de laatste drie dagdelen door psycholoog Jorg Damen. Hij richt zich op persoonlijke ontwikkeling: omgaan met emoties, werken aan je eigen kwaliteiten als mens én professional.

De cursus vindt in 2025 plaats op 23 september, 7 oktober en 28 oktober. De cursus is zowel geschikt voor mensen die al ervaring hebben als kwaliteitsverpleegkundige als verpleegkundigen die zich willen verdiepen in deze rol.
Schrijf je hier in voor de cursus ‘Kwaliteitsverpleegkunde in de ouderenzorg’.